Henk Badings: Missa brevis (SATB)

Informatie

De Nederlandse componist Henk Badings schreef twee volledige miscomposities, de Missa Brevis (1946) en de Missa Antiphonica (1985); de eerste miscompositie is met Credo, de laatstgenoemde dubbelkorige mis heeft er geen. Het is muziekuitgeverij Annie Bank te prijzen dat zij de oude Missa Brevis voor SATB a cappella onlangs in een nieuwe druk heeft gepresenteerd. Ondergetekende heeft de eervolle opdracht gekregen deze heruitgave te redigeren. Ook heb ik de gelegenheid gekregen om bij dit werk een inleiding te schrijven.

Henk Badings een Nederlands Componist van Grootse Allure

Enkele Nederlandse kunstenaars genieten internationale bekendheid. Wie ter wereld heeft nooit van Rembrandt gehoord, een befaamd Nederlands schilder uit de 17de eeuw. Ook een naam uit de nieuwe tijd als Vincent van Gogh is alom bekend.

De 17de eeuwse bekendste componist is Jan Pieterszoon Sweelinck: in zijn tijd ook internationaal bekend. Componisten uit geheel Europa kwamen bij hem in Amsterdam in de leer. Een ervan kwam zelfs uit Zuid-Rusland, uit de buurt van de Zwarte Zee. In feite is veel van zijn ideeënschat via zijn Noord-Duitse leerlingen uiteindelijk bij J.S. Bach terecht gekomen.

Een 20ste eeuws componist van groot allure is Henk Badings. Ook hij was internationaal bekend, reisde de hele wereld af, was verbonden als professor aan de universiteiten van Utrecht (Nederland), Adelaide (Australië), de Staatliche Hochschule für Musik te Stuttgart (Duitsland) en het Point Park College in Pittburgh (U.S.A.). Daarnaast was hij een tijd werkzaam in Zuid Afrika als inrichter van o.a. een moderne electronische studio. Het hoogst merkwaardige is wellicht dat hij als musicus een selfmade man was. Toen zijn eerste symfonie werd uitgevoerd door het toporkest van Nederland - het Concertgebouw Orkest, was hij nog student mijnbouwkunde aan de universiteit van Delft (Nederland). Nadat hij cum laude afstudeerde aan deze universiteit als ingenieur mijnbouwkunde vervolgde hij zijn weg als musicus met een ware bliksemcarrière: hij werd korte tijd daarna leraar compositie aan het conservatorium van Amsterdam en even later directeur van het Haags Conservatorium. Zijn compositorisch vermogen was evident: uit zijn pen stroomde een ongelooflijke hoeveelheid werken met een enorme diversiteit. Waar kwam dit genie vandaan? Hij werd uit Nederlandse ouders in 1907 in Bandung, Indonesië, geboren. Na de plotselinge dood van zijn ouders in 1917 werd hij naar familie in Nederland overgebracht alwaar hij een degelijke schoolopleiding kreeg en verder mocht studeren in een "serieus vak" aan een der bekendste Nederlandse universiteiten. Muziek mocht hij puur als vrije-tijds besteding beoefenen, niet als een potentieel beroepsmusicus, dat was een opleiding voor de bedelstaf! Maar, het lot bepaalde een andere, hoogst merkwaardige weg. Als ingenieur kwam hij als autodidact vrijwel onmiddellijk terecht op hoge posten in de beroepswereld der musici, behaalde een indrukwekkende serie grote internationale prijzen, teveel om op te noemen. Toch noem ik het feit dat hem tweemaal, in 1954 en 1971, de Prix Italia werd uitgereikt. Hij stond aan de wieg van de geboorte der electronische muziek; na de nodige experimenten in de laboratoria van Philips te Eindhoven, zette hij dit werk enige tijd voort in Keulen.

Zijn oeuvre is veelzijdig, ik zei het reeds. Naast zeven grote opera's, ik noem De Nachtwacht (Rembrandt), schreef hij balletmuzieken ("gewone en electronische), een vijftiental symfonieën, veel kamermuziek voor de meest uiteenlopende bezettingen en een zeer groot aantal vokale werken. Hij schreef zowel voor beroepsmusici zonder ook de goede amateur te vergeten. Als men zich hiervan een beeld wil vormen raadplege men het werk van de Amerikaan Paul T. Klemme, Henk Badings, Catalog of Works (Harmonie Park Press, Michigan USA en de specifieke Catalogus van de Koorwerken van Henk Badings die Pieter van Moergastel onmiddellijk na zijn dood in 1987 vervaardigde (Uitgave Brabants Conservatorium, Tilburg, Nederland)

De stijlHet is onmogelijk om Badings' muziek onder een noemer te brengen; de stijl is, zeker uiterlijk gezien, zeer uiteenlopend. Constanten zijn zeker het regelmatig teruggrijpen naar polyfone constructies in het verlengde van de grote Nederlandse componisten uit de Renaissance zoals Ockeghem en Josquin des Prez. Op allerlei momenten in zijn oeuvre ziet men grootse canonconstructies - dubbelcanons, proportiecanons etc.- waarbij ongetwijfeld de bovengenoemde Oude Meesters als voorbeeld hebben gegolden. Daarnaast vindt men "nieuwlichterij" met o.a. de 31-toonsmuziek: de wortels hiervan zijn eveneens in de Renaissance te vinden (Vincentino). Zoals al gezegd: hij verstond de kunst verstond om steeds tezelfder tijd uitermate prettige zaken te bedenken voor de amateur!! Het is dan ook geen wonder dat hij tot de weinige componisten behoorde uit deze eeuw die op een gegeven moment van het componeren royaal kon bestaan, hetgeen hij ook op Bourgondische wijze deed. Hoewel zijn werk soms complex kan wezen, onuitvoerbare stukken heeft hij nooit bedacht.

In die inleiding ga ik in op de historische achtergrond van dit opus van Badings en ik kon het niet nalaten om op een aantal markante muzikaal-technische momenten in dat werk te wijzen. Als men deze nieuwe, keurig verzorgde uitgave vergelijkt met de oude, zal men een aantal verschillen kunnen ontdekken. Bij mijn werkzaamheden heb ik dank zij de medewerking van de weduwe Hetty Badings gebruik kunnen maken van het handschrift. Hierdoor was het mogelijk de oorspronkelijk gecomponeerde intonaties van het Gloria en het Credo af te drukken naast de gebruikelijk Gregoriaanse, die wellicht toch praktischer van aard zijn als men de mis uitvoert tijdens een liturgieviering. Ook het oorspronkelijke motto pro jure, libertate et justitia is afgedrukt en verklaard in de inleiding van deze nieuwe editie.